Додека низ светот со нетрпение се чека ново продолжение на сагата за познатиот таен агент 007, во реалноста, агентите и дипломатите ширум светот се разболуваат на непознат начин – и засега нема сигурен лек.

Во книгите на англискиот писател Јан Флеминг, а подоцна и во исклучително популарните филмови за агентот 007, агентот Џејмс Бонд се бори против тајна и моќна организација која сака да владее со светот. Дали постои слична организација и во реалниот живот, или поранешната Студена војна меѓу светските сили продолжи, но сега со далеку пософистицирано оружје.

Теории на заговор

Во секојдневното море од вести, од кои повеќето се поврзани со пандемијата на коронавирусот, информацијата дека Американската централна разузнавачка агенција (ЦИА) евакуираше еден од своите членови летово од Белград поради мистериозниот „синдром Хавана“, помина речиси незабележано кон средината на септември. Како и секогаш во такви ситуации, не беше дадено објаснување што и во кое својство овој службеник работел во Белград.

„Хавана синдром“ е името за збир на различни здравствени проблеми – од благи, како што се тинитус, до тешки медицински состојби, кои имаат заедничко да „нападнат“ американски дипломати и разузнавачки агенти низ целиот свет. Директорот за разузнавање на ЦИА, Вилијам Барнс, самиот кон средината на годината потврди дека повеќе од 200 американски агенти, дипломати и службеници го имале синдромот, вклучително и членови на нивните семејства. Фактот дека е формиран специјален тим во рамките на американската разузнавачка заедница за да се справи со овој синдром, зборува за сериозноста на овој случај. Повеќето членови на овој тим се искусни разузнавачи кои веќе работеле заедно за да го пронајдат лидерот на Ал Каеда, Осама бин Ладен.

Главните симптоми на „Хавана синдром“ се главоболка, силен притисок во главата, гадење, а повеќето се жалат и на губење на меморијата и разни звучни ефекти во увото. Тројцата агенти кои престојуваа во Куба беа без свест повеќе од 48 часа и имаа промени на кожата на вратот и рацете.

Дали е виновна Русија?

Уште кон средината на 2015 година, случаи на ненадејна болест на дипломати почнаа да се појавуваат во американските амбасади во Јужна Америка, а најтешко беше погоден конзулатот во Хавана. Една година подоцна, бројот се искачи на петнаесет дипломати, од кои сите престојуваа во Хавана подолг или пократок временски период. Во знак на протест, САД протераа двајца кубански дипломати, а тогашниот претседател Доналд Трамп официјално нареди истрага, нарекувајќи ја болеста „многу чудна“. За помалку од шест месеци, на почетокот на 2017 година, Стејт департментот веќе издаде предупредување до американските граѓани да не патуваат во Куба или да го сторат тоа со голема претпазливост.

Потоа, во 2018 година, САД го намалија бројот на дипломати во конзулатот на минимум, а таква е ситуацијата и денес. Американските медиуми, како и бројни конгресмени и неколку советници во Белата куќа во тоа време, веднаш ја опишаа Русија како „најверојатен виновник“, наведувајќи ја блискоста и политичките врски меѓу Хавана и Москва, како и фактот дека во хотелот каде што престојуваа американските граѓани, имаше и претставништво на руска компанија од секторот за океански транспорт.

За да бидат работите покомплицирани, ЦИА долго време не сакаше да ги открие имињата на своите припадници кои се разболеле, за да не ги открие своите активности на Куба. Ова беше проследено со многу строги закони во Америка кога станува збор за здравствените податоци на вработените во федералните агенции.

Во почетокот на 2019 година, американскиот печат доби внатрешен извештај од ФБИ, во кој научниците и експертите изразија сомневање дека се работи за „напад на некаков звучен бран или зраци на насочена енергија“. Стручната јавност веднаш изрази сомневање за такво нешто. Теоретски е можно брановите со ниска фреквенција да предизвикаат некои од овие симптоми, но тие се произведени од огромни индустриски машини, генератори на електрична енергија или многу специфична научна опрема. На сите нив им е потребна специјална зграда и голема количина електрична енергија, која не може да се скрие или да се транспортира незабележано.

Руско „звучно оружје“

Од друга страна, во Хавана веќе подолго време кружат наводи за неколку руски државјани, кои поминаа неколку дена во барови и клубови, а еден од нив, под дејство на алкохол, им се „пофали“ на таксистите со уред кој изгледаше како кратка цевка – на едниот крај имаше панел со копчиња, слично на далечински управувач.

Сепак, овие гласини не можеа да се потврдат. Во 2018 година, имаше случаи кога членовите на канадските организации во Куба страдаа од слични проблеми. Во почетокот на 2019 година, неколку од нив беа подложени на магнетна резонанца, што откри оштетување на мозокот, слично на оние што беа пријавени една година претходно кај двајца американски дипломати. На крајот на истата година, Канада, исто така, го намали бројот на своите дипломати на минимум.

Познатиот руски дисидент Јуриј Безменов, некогаш висок функционер во советската КГБ, кој избега во Канада во средината на 1970-те, во 1980-те години тврдеше дека СССР располага со цела палета на „звучно оружје“. Тој тврди дека работата на ова оружје започнала во педесеттите години, дека се развиени неколку типови, од лично оружје што ќе го носи војник, до големо, поставено на автоматски возила. Тие наводно работеле со магнетни бранови со висока густина, кои би можеле да бидат насочени.

Безменов, исто така, тврдеше дека СССР има тајна вселенска програма, која вклучува воена вселенска станица и вселенски летала за повеќекратна употреба. По распадот на Советскиот Сојуз, неговите тврдења се покажаа како вистинити – на запад, првобитно беа откриени орбиталната станица Алмаз и беспилотната станица 11F71B.

Исто така, се дозна за долгорочниот проект на вселенското летало Буран, многу слично на програмата на американскиот вселенски шатл. Јуриј Безменов почина во Виндзор, Канада во 1993 година.

Руските интереси на Балканот

А дали Русија има големи интереси и на Балканот? Европските претставници често ја обвинуваат Русија дека сака да ја „запре европската интеграција на Западен Балкан“ и дека ја шири својата „мека моќ“ преку енергетскиот сектор, но и дека користи партии кои традиционално им се приврзани.

Директорот на Институтот за европски прашања, Наим Лео Бесири, вели дека Русија отсекогаш била значајно присутна на Балканот.

„Русија ги штити своите економски и геополитички интереси во Србија, честопати не бегајќи од пропаганда и шпионажа. Ова само по себе е сериозен проблем за нашата земја, но исто така е сериозно загрижувачки што постојат индиции дека некои политички и безбедносни кругови, како и одредени здруженија на граѓани, се дел од тој систем“, рече Бесири.

Со други зборови, додава тој, „Русија има многу поголемо влијание врз економските и политичките одлуки во Србија отколку спонзорираната пропаганда преку нејзините медиуми и одредени медиуми во Србија“. Тој, исто така, забележува дека „домашните таблоиди се само еден дел од таа политичко-безбедносна структура, затоа многу често ги таргетираат основните човечки емоции со едноставни и многу непрофесионални текстови, најчесто страв“.

„Интересот на Русија не е силна и стабилна Србија и регионот, тоа е токму спротивното, и тоа може да се види од сите потези на Русија во последните 10 години. „Се плашам дека дури и сегашното владејачко мнозинство, кое владее со огромна поддршка од граѓаните, не е подготвено да каже уште едно историско „њет“ и да ја бара среќата таму каде што е природно и во интерес на граѓаните – во Европската унија“, рече Бесири.

Вперување прст кон Кина

Кубанските власти ја нудат својата помош во текот на оваа „шпионско-дипломатска“ криза.

Во 2018 година, кубанската влада собра експертски тим од дури 2.000 научници, кои ги истражуваа можните причини за овие болести. Тие прегледале и испрашале повеќе од 1.000 кубански државјани кои биле во директен контакт со американски и канадски државјани, како и руски државјани и не откриле знаци на болест. Исто така, беа испитани можностите токсични супстанции или хемикалии да се причина за состојбата, а истрагата дури отиде дотаму што ги испита можностите дека болестите се предизвикани од инсекти, бидејќи во Куба постојат неколку видови токсични инсекти, чиј отров предизвикува многу слични симптоми

Кубанската академија на науките, претставена од 10 водечки академици, во 2020 година соопшти дека „нема научно објаснување за овие симптоми“ и оти наводите за „звучно оружје“ или „високо енергетско оружје“ се „неосновани во науката“.

Претходно оваа година, неколку американски експерти и ветерани на разузнавањето предупредија дека виновникот треба да се бара – во Кина. Во најнаселената земја во светот, постојат неколку институти кои ги проучуваат микробрановите, брановите со висока енергија и магнетните полиња. Пред 10 години, дури беше претставен мал уред, кој содржи неколку чипови базирани на технологија „R-ladder“ и FPGA контролер (Field Programmable Gate Array), и новоразвиена антена на моделот TFCN (Thin Film Carbon-nanotube). Таквиот уред, во теорија, може да генерира цел опсег на фреквенции и може да се користи како еден вид оружје.

Покрај Куба, Хавана синдром досега беше пријавен од дипломати и вработени во Австрија, САД, Германија, Виетнам, Канада и Колумбија. А сега – и во Србија.