Во Библијата, Господ вели: „Нема веќе да ја проколнувам земјата поради човекот, зашто помислите на срцето човечко се зли уште од неговата младост“ (Битие 8:21). Според повеќе толкувања на Библијата, овие зборови значат дека човекот не се раѓа добар, туку опстојува во својата добрина преку постојана борба, совладувајќи ги внатрешните искушенија, заборавот, гневот и незнаењето. Заборав, гнев и незнаење! Оваа година се навршуваат 75 години од прогонот на македонските деца од егејскиот дел на Македонија, па затоа денеска, на 20 јуни – Меѓународниот ден на бегалците, востановен од Обединетите нации, уште еднаш не треба да ги заборавиме и треба да се потсетиме на децата бегалци од Егејска Македонија, пишува академик Љупчо Коцарев во текст за весникот „Нова Македонија“.

Гутенберговата Галаксија (печатените книги) и дигиталниот свет ќе помогнат во одржувањето на незаборавот, но тие се само дел од решението. Ние треба да паметиме со и во срцата! Платон се жали од ефектите на писмото врз помнењето и душата на ученикот. Во дијалогот со Федар, во Митот за Тот, Платон укажува дека пишувањето не само што не лечи од заборав туку, напротив, тоа го поттикнува него, зашто со пишаниот текст, од една страна, не може да се влезе во дијалог, нему не може да му се поставуваат прашања и тој е целосно зависен од својот автор, додека, пак, од друга страна, текстот може лесно да биде погрешно разбран од неупатените. Всушност, тоа (пишувањето) ќе воведе заборавеност во душата на оние што го учат: нема да вежбаат да ја користат својата меморија затоа што ќе ја пренесат довербата во пишувањето, што е надворешно и зависи од знаците што им припаѓаат на другите, наместо да се обидат да се сеќаваат однатре, целосно сами. „Не откривте напивка за запомнување, туку за потсетување; им обезбедувате на вашите студенти привид на мудроста, а не мудрост со реалност.“

Оттука, за да не заборавиме, нам ни се потребни настани каков што е настанот што се одржа на 17 јуни, во пресрет на Меѓународниот ден на бегалците. Тогаш, на границата меѓу Чешка и Полска беа поставени 20.000 црвени стапалки по повод 75 години од прогонот на македонските деца од егејскиот дел на Македонија. На секоја стапалка беа испишани името и презимето на протераното дете, заедно со македонскиот топоним на неговото село или град од Егејска Македонија… Да не заборавиме на напалм-бомбите со кои Егејска Македонија, во 1948 година, беше претворена во пепел.

Меѓутоа, денес, не треба да се заборави ниту Договорот со Грција, со којшто се изврши културен геноцид над Македонците од Егејот. Откажувајќи се од Македонците од Егејска Македонија, Македонија како држава, всушност, и за жал, се откажа и од Македонците во Република Македонија. Па затоа, не треба да ги заборавиме, никогаш и за навек, туѓите, наметнатите однадвор, но уште повеќе и сопствените понижувања. Токму од овие причини, денес, одбележуваме два настана за незаборав: депортацијата на над 38.000 дечиња во 1948 година од Егејска Македонија и понижувачкиот договор со Грција од 2018 година.

Но, за жал, луѓето сè повеќе забораваат, не паметат. Во текот на многу векови, уметноста на паметење беше развивана и негувана, таа им беше потребна на сите, за сè. Поединечното и колективното паметење го пренесуваа знаењето низ времето и просторот. Во текот на милениумите, паметењето владееше со светот, беше поважно од забавата и информациите, од усовршувањето на занаетите, од практиката во трговијата и од водењето на професиите. Со паметењето и во паметењето, плодовите на образованието беа собирани и чувани. Не случајно, кај античките Грци, Мнемозина е божицата на умот и паметењето. Умот и паметењето! Во второто пеење на „Илијадата“, при набројувањето на бродовите, Хомер ги повикува напомош музите, бидејќи има проблем со паметењето. А музите, пак, се ќерки на врховниот грчки бог Зевс и на божицата Мнемозина.

Во деновите и месеците што доаѓаат во годината 2023-та, нам најмногу ќе ни бидат потребни трошка ум и длабоко паметење, со и во срцата. Ум, за решително да им кажеме „НЕ“ на многубројните надворешни и домашни лукративни политичарчиња, на ситните души што за разни ветувања и грст долари продадоа и предадоа сè што е македонско. Паметење, за да ги паметиме сите неправди, физичките – егзодусот на децата бегалци од Егејска Македонија во 1948 година, и духовните – културниот геноцид во 2018 година.

На македонските граѓани, па, така, и на македонските политичари, би сакал да им укажам на две работи. Прво, во однос на проширувањето, можеби треба да се прашаме дали ЕУ воопшто размислува за проширување. Примерот со Црна Гора треба да нè подучи: Црна Гора почна со пристапните преговори во 2012 година и досега само три поглавја се привремено затворени, додека, пак, Бугарија почна со преговорите во март 2000 година, а Договорот за пристапување го потпиша во април 2005 година. Така, временскиот период за влез на балканските држави во ЕУ e растеглива категорија: пет години од почеток на преговорите до потпишување на пристапниот договор и повеќе од десет години за привремено затворање на три од 35 поглавја.
Второ, би сакал да подвлечам, а за тоа сум пишувал повеќепати, дека државите имаат две клучни карактеристики: тие се формираат во точно определен временски момент и тие претставуваат организиран политички систем со суверенитет над определен простор. За разлика од државите, јазиците немаат точно определени просторни и временски граници, па, така, зборуваме за просторно-временски јазичен континуум.

Значи, за разлика од државите кои се формираат во точно определено време и имаат точно дефиниран суверенитет на определен простор, јазиците се формираат во период од неколку стотини години, многу пред формирањето на државите, и не познаваат граници. Со терминот држава е поврзан и терминот „литературен, државен, стандардизиран или национален јазик“ – поим што се формира во точно определено време и важи на определен простор. Македонскиот јазик има просторен и милениумски континуитет, како, впрочем, и сите други јазици, а во врска со тоа недвосмислено се искажале врвни светски лингвисти и слависти, за што постојат голем број докази.

Историјата на македонскиот јазик подразбира просторно-временски континуитет, кој, условно, може да се подели на девет периода: од канонскиот период од 9 до 11 век, преку четвртиот период, почетокот на периодот на појавата на македонскиот книжевен јазик (или појавата на т.н. дамаскини) во 16 век, и осмиот период – првата стандардизација на современиот македонски јазик (со дејноста на Мисирков од 1903 г.), до последниот, деветтиот период, периодот на конечна стандардизација на македонскиот јазик (во 1944 и 1945 г.).

„Не треба да дебатираме дали постои македонскиот јазик“, се празни зборови. Државите, вклучувајќи ја и Бугарија, го признаваат постоењето само на литературниот, државниот македонски јазик, но Бугарија не го признава постоењето на просторно-временскиот македонски јазичен континуум. За тоа сведочи официјалниот став на Владата на Република Бугарија: „Треба да биде јасно дека јазичната норма прогласена за уставен јазик во Република Северна Македонија е поврзана со еволуцијата на бугарскиот јазик и на неговите дијалекти во поранешната југословенска република, по нивната кодификација во 1944 година“. Имајќи предвид дека Бугарија никогаш нема да го смени овој став, а знаејќи дека Република Македонија ќе стане полноправна членка на ЕУ не на денот кога ќе почнат пристапните преговори, не на денот кога ќе се потпише договорот за пристапување на Република Македонија во ЕУ, туку на денот кога сите членки на ЕУ, па, така, и Бугарија, ќе го ратификуваат договорот за пристапување, на македонските политичари им порачувам никогаш да не заборават на просторно-временскиот македонски јазичен континуум.

Договорите со Грција и со Бугарија праќаат невистинита и бесмислена порака: Македонците се народ без корен, кои постојат од 1945 година, само во границите на денешна Република Македонија. Меѓутоа, ние, Македонците, сме народ со милениумска култура и историја, а Македонија претставува колепка на словенската писменост и култура. Токму таа писменост и култура го претставуваат идентитетскиот столб на македонскиот народ, и оној што се обидува да го разниша, што го погазува просторно-временскиот јазичен континуум и ја ништи македонската култура, што ги продава за ситни, лични интереси, што ги присвојува насила и лажно ги претставува за свои, ќе стори вистинско злосторство од немерливи размери и којзнае по кој пат ќе се повтори егзодусот над Македонците, овој пат – духовен и во границите на единствената нивна татковина. Затоа, уште еднаш порачувам: да не забораваме, да паметиме и да дејствуваме!