Глобалната иницијатива против транснационалниот организиран криминал (ГИ-ТОК) го објави својот нов извештај поврзан со феноменот на организираната корупција и политичко финансирање во земјите од Западен Балкан.

Извештајот ги анализира земјите од регионот и е подготвен од група експерти од секоја државите од нашето соседство.

Оваа организација во својата стручна публикација констатира дека регионот се соочува со сериозен проблем кој е нус појава на транзицијата кон повеќепартиска демократија која во деведесетите создаде совршена клима за изникнување на т.н. политичка корупција, која се манифестира преку купување на влијание со креирањето на порозни политики.

Во делот на овој сеопфатен документ наменет за Македонија се информира дека највисок правен акт во  Македонија е Уставот, кој ја гарантира заштитата на човековите права и слободата на изразување и ги утврдува политичките, правните и социјалните уредувања во земјата. Дополнително Законот за политички партии и Изборниот законик ги регулираат средствата и изворите на финансирање на партиите.

Но, иако правната рамка што го регулира финансирањето на политичките партии и кампањите е релативно конзистентна, сепак, нејзиното спроведувањето во пракса не е секогаш во согласност со законодавството.

Во документот се посочува дека финансирањето на политичките партии и изборните кампањи, како јавно така и приватно, треба да биде одделено и овие процеси да не се преклопуваат.

Според информациите на публикацијата, државните (јавни) претпријатија (ЈП) во Западен Балкан претставуваат важен економски сектор, бидејќи тие се одговорни за управување со бројни основни услуги од широк јавен интерес. Затоа тие се клучни за одржување на економската безбедност на секоја земја од регионот.

Сепак, начинот на кој многу од овие ЈП се структурирани и управувани не го избегна наследството на посткомунистичката транзиција.

Според ГИ-ТОК наместо да се реформираат според принципите на слободниот пазар, овие централизирани државни компании често стануваат де факто средства на владејачките партии, и на национално и на локално ниво.

– Контролата на пристапот и обезбедувањето енергија, вода, железници, патишта и автопати, отстранување на отпад, производство и трговија со оружје е затоа суштински поврзана со одржувањето и проширувањето на политичката моќ – се вели во документот.
Истражувањето нотира дека Македонија има 149 јавни претпријатија, од кои 109 се јавни комунални претпријатија, 14 покриваат транспорт, осум се јавни претпријатија за земјоделство и шумарство, две се однесуваат на информации, едно се однесуваат на секторот за информатичка технологија и 15 покриваат различни други дејности од јавен интерес, како што се како спорт, урбанистичко планирање, енергија, третман на бездомни животни и друго. Од 149 јавни претпријатија, 13 се основани од владата, три се основани од Собранието и мнозинството, а 133 од Градот Скопје и општините.

Во меѓувреме, јавните набавки се процес кој е многу подложен на корупција, а решавањето на ова прашање е клучен фокус на напорите за борба против корупцијата. Меѓународните инструменти, како што е Конвенцијата на Обединетите нации против корупцијата, ја нагласуваат важноста од соодветни јавни набавки и мерки за спречување на корупцијата во оваа област. Европската унија, исто така, посветува големо внимание на законодавните одредби и спроведувањето на системите за јавни набавки во земјите од Западен Балкан, вклучително и   Македонија.

 

Извештаите од различни организации ги истакнаа ризиците од корупција во процесите на јавни набавки во регионот, често укажувајќи на организирана корупција. Извештаите на Европската комисија за 2020 и 2021 година ги признаа предизвиците во јавните набавки и ја истакнаа потребата од поефикасни антикорупциски мерки во текот на целиот циклус на набавки.

 

Според документот во Македонија, мерките за спречување на корупцијата во овој сегмент на земјата и промовирање на фер конкуренција во јавните набавки се наведени и во Националната стратегија за спречување на корупција и судир на интереси, а Министерството за економија ги надгледува јавно-приватните партнерства (ЈПП) и концесиите.

 

– За жал, предизвиците постојат во системот за јавни набавки. Една студија на случај за јавните набавки Ковид-19 во 2021 година открија прашања како што се недостаток на униформност, непропорционално високи цени, нетранспарентни преговори и конфликт на интереси – се вели во документот.